Forum Groningen

Het idee om midden in Groningen een spectaculair cultuurcomplex te bouwen, begon in 2001 als ‘oplossing’ voor een ruimtelijk probleem; achter de Grote Markt stond een verloederde parkeergarage die eraan bijdroeg dat mensen het centrum links lieten liggen. Op zoek naar functies die een breed publiek zouden trekken, bedacht de gemeente om de openbare bibliotheek te combineren met expositieruimtes, museum voor strip, animatie en games Storyworld, het filmhuis en horeca. Onder de naam Forum Groningen opereren zij voortaan onder een dak, als een organisatie. Het ontwerp waarmee NL Architects in 2007 de prijsvraag won, ondersteunt dat idee; de ontwerpers smeedden de twee torens die de gemeente in gedachten had voor deze plek tot een gebouw uit een stuk: een reusachtige ‘rots’. De natuurstenen gevels zijn schuin ‘geslepen’ om zo veel mogelijk daglicht op straat toe te laten. In het midden is de rots opengewerkt tot een metershoog atrium waar roltrappen kriskras omhoog leiden langs een reeks binnenpleinen, die toegang geven tot de verschillende functies. Kroon op het Forum is het dakterras met panorama over de stad, dat dubbelt als buitenbioscoop. De jury is ‘zwaar onder de indruk’, allereerst van de stedenbouwkundige inpassing. Knap hoe de architecten deze kolos op de krappe locatie hebben laten landen, waarbij de beschikbare ruimte maximaal is benut. Ten tweede van het gebouw, dat sterk contrasteert met de omgeving, maar ook past in Groningen met zijn moderne architectuur. Maar bovenal van de bruisende binnenwereld, waar studenten boven hun boeken hangen, kinderen spelen en gezinnen een dagje uit beleven. Een gebouw met een enorme aantrekkingskracht en verblijfskwaliteit, dat in alle opzichten een verrijking is voor Groningen, als icoon, cultuurwarenhuis, stadshuiskamer; Forum Groningen is het Beste Gebouw van het Jaar.

Hoewel het Forum door de sterke vertaling van de opgave een iconisch karakter heeft, is het gebouw programmatisch vooral van betekenis voor de leefbaarheid en sociale samenhang van de stad. Na het decennium waarin we de ruimtelijke ordening en culturele infrastructuur bijna tot op de grond toe afbraken, is het realiseren van een volledig publiek cultuurgebouw althans een duidelijk statement tegen de uitverkoop van de stad. We kunnen het Forum enkel uitleggen als een bijdrage aan de vitaliteit van de oostelijke binnenstad en daarmee aan het stedelijk leven als geheel. In een ‘geïsoleerde’ stad als Groningen is stedelijke dynamiek geen vanzelfsprekendheid, zelfs niet in regionaal verband. We zijn inmiddels geneigd om te denken dat de markt vanzelf een ruimtelijk-functionele balans creëert, maar als we de stad niet collectief onderhouden laten bezoekersstromen een stervende hoek van de stad gemakkelijk links liggen. Dit lot was de Grote Markt Oostzijde beschoren, waar een optelsom van naoorlogse ingrepen tot een onherbergzame sfeer had geleid. Door functieverlies kwam de leefbaarheid en aantrekkingskracht onder druk te staan. Omdat leefbaarheid en sociale cohesie niet over plannenmakers maar over gebruikers en bewoners gaan, was de ontwikkeling van het Forum net als de gehele transformatie van de Grote Markt Oostzijde, onderdeel van een groot aantal publieksacties. Niet alleen het uiteindelijke programma is toegankelijk gemaakt voor iedereen, ook de weg ernaar toe is volledig opengesteld. Een burgerpanel adviseerde een culturele functie voor de binnenstad, om zo de toegankelijkheid en ruimtelijke samenhang van het centrum een impuls te geven. Een publieke prijsvraag leverde ideeën voor het gecombineerde programma: bibliotheek, expositie en filmhuis, aangevuld met kleinere, verwante functies. Het vertrekpunt was een laagdrempelig en voor Groningen buitengewoon cultuurgebouw, met een diversiteit aan functies en positieve uitstraling op de markt. Tenslotte mocht het publiek stemmen op een van de zeven prijsvraag-inzendingen en koos het massaal voor het plan van NL Architects. Het Forum is een brede culturele functie geworden en direct in de eerste maanden overspoeld met bezoekers. Vol ongeloof stappen Groningers het gebouw binnen, waar je zonder te betalen naar het dakterras omhoog glijdt via roltrappen met wisselende perspectieven op de stad en het interieur. De pers rept over een unieke cultuurkolos voor alle Groningers, waar iedereen op de eerste rang zit.

Het Forum is geen bibliotheek, geen museum, geen bioscoop en geen zalencentrum. Het is een nieuwe publieke ruimte waarin de traditionele grenzen tussen deze culturele functies vervagen. Informatie wordt op een thematische manier aangeboden en overstijgt de uiteenlopende media. Ruimtes en programma zijn nauwkeurig verweven en ontvouwen zich vanuit een verticaal georganiseerde openbare ruimte. De beoogde programmatische synergie is vertaald in één helder volume, waarin de verschillende functies zijn samengebald rondom functie-overtreffende pleinen. Een serie doelgerichte sneden verankert het gebouw op de plek. Zowel de volumeopbouw als de indeling van de plattegrond is nauwkeurig op de stedenbouwkundige situatie afgestemd, waardoor het aangrenzende stedelijk weefsel het gebouw ‘omarmt’. Het Forum biedt een veelvoud aan verschijningsvormen, terwijl het tegelijkertijd een krachtig eigen karakter creëert. Het Forum wordt gekenmerkt door een bijzondere centrale ruimte, een uniek atrium dat met zijn horizontale ‘tentakels’ het kloppend hart vormt van het gebouw. Als het verlengstuk van het straatleven op de Nieuwe Markt zorgt deze typische openbare ruimte voor zowel de ontsluiting als overlapping van een rijk cultureel programma. De vide is een ruimtelijke ‘interface’ die alle voorzieningen in het gebouw, zoals de bioscoop, de expositiezalen en het auditorium, aaneensmeedt en de uitwisseling van kennis en ideeën katalyseert. De sequentie van gestapelde ‘pleinen’ vervolgt het voor Groningen kenmerkende netwerk van open ruimtes en pleinen. De pleinen zijn vrij toegankelijk en bieden toegang tot de verschillende activiteiten waarvoor een entreebewijs nodig is. Het verspringende interieur biedt steeds wisselende perspectieven op de omringende stad en culmineert uiteindelijk in het dakterras met verbluffend uitzicht: de ‘Hoge Markt’. Het Forum kan worden gezien als een gebouwde versie van Wikipedia, als ‘zoekmachine’. Het gebouw is zo ontworpen dat je eindeloos kunt ‘browsen’; je vindt meer dan je zoekt. Het gebouw is daarmee niet alleen een overtuigende interpretatie van de opgave, maar heeft deze mede vormgegeven. Het programma is langs een vloeiende reeks van opeenvolgende openbare en publieke ruimtes ondergebracht: architectuur, stedenbouw en landschap vormen één ruimtelijk concept.