Het stadsranden-lab
Nieuwe typologieën voor de kreukelzones van de stad
De stadsranden zijn weer in the picture. In een tijdsgewricht waarin het bouwen binnenstedelijk moet gebeuren om de landschappen te sparen, is het belangrijk om te kijken naar de randen van onze alsmaar verdichtende steden.
In de stadsrand ontmoeten stad en land elkaar, en is er naast wonen en bedrijvigheid ook ruimte voor onder andere volkstuincomplexen, recreatiegebieden en rommelzones. Per stadsrand is de samenstelling en het krachtenveld tussen deze verschillende functies anders. Maar alle randen hebben gemeen, dat zij als een ‘kreukelzone’ werken: een gebied dat de botsing tussen het hoogstedelijke rood en het landschappelijke groen absorbeert.
Het stadsranden-lab, een initiatief van BNA Onderzoek en ARCAM, onderzocht in 2020 hoe de stadsranden kunnen worden ge(her)programmeerd. Hierbij was het vertrekpunt het omringende landschap, dat in 2019 door ARCAM is geanalyseerd in het kader van het ‘Parlement van de scheggen’. De vraag was hoe we de kwaliteiten van het landschap kunnen gebruiken om de stadsranden te versterken in ruimtelijk en sociaal opzicht. Kan de stadsrand meer dan nu een gradiënt worden tussen stad en ommeland? En welke nieuwe kwaliteiten kunnen hierdoor ontstaan in de al dan niet verdichtende stadsranden?
De ontwerpstudie startte begin 2020 en werd op 20 november 2020 feestelijk afgesloten met de Dag van de Stadsrand. De publicatie met daarin de uitkomsten werd op 15 februari 2021 gelanceerd. T/m 2 mei 2021 worden de resultaten getoond in de tentoonstelling 'EndLESS Amsterdam', te zien bij ARCAM.
De stadsrand als gradiënt tussen rood en groen
In de publicaties Blind Spot (2016) en Spot On (2017) stelde Vereniging Deltametropool dat de kwaliteit van landschap en leefomgeving een blinde vlek is in veel strategieën voor een beter vestigingsklimaat. De Provincie Noord-Holland en de Metropoolregio Amsterdam (MRA) hebben in 2018 onderzoek gedaan naar kansen het beleid voor de metropolitane landschappen op een meer integrale manier vorm te geven. Het Randstedelijke landschap staat dus hoog op de agenda. Maar ook de stad verdicht in rap tempo, de doelen binnen de stadsgrenzen te verdichten voeren de druk op het stedelijk gebied op - tot aan de randen. Op zoek naar een nieuwe synergie tussen stad en land, moeten urgente vragen opnieuw worden beantwoord, zoals:
- Wat is de stadsrand en waar loopt deze precies? Hoe en waar kunnen de stadsranden als gradiënt functioneren tussen de scheggen-landschappen en de stad (harde versus permeabele grens)? Wat is de kracht van de diffuse overgang en welke kwaliteiten kunnen hier ontstaan? Kan de stadsrand ook flexibel zijn, mee bewegen met veranderingen?
- Welke deeluitwerkingen op de stedenbouwkundige en architectonische schaal zijn denkbaar voor de afzonderlijke stadsrand-locaties, ervan uitgaande dat de stadsranden ook ruimte geven aan stedelijke verdichting?
- Met welke actoren/partners kan er per scheg en stadsrand worden samengewerkt om de gewenste kwaliteiten te realiseren? Hoe versterken we hierbij ook de sociale veerkracht en diversiteit, en de betrokkenheid van de gebruikers?
Kortom: Hoe komen we tot een duurzame en ruimtelijk hoogwaardige symbiose tussen stad en landschap?
Het stadsranden-lab onderzocht wat deze vragen betekenen voor vijf concrete locaties:
- Stadsrand Noord (1)
- Stadsrand Zuidoost (2)
- Stadsrand Zuid (3)
- Stadsrand Zuidwest (4)
- Stadsrand West (5)
Het onderzoek op deze locaties werd ingestoken als zijnde een drietrapsraket die verschillende schaalniveaus aan doet. Gedurende de eerste ‘trap’ werden de ontwerpteams uitgedaagd de ligging van hun stadsrand te bepalen en in kaart te brengen. Hierop volgde de visieontwikkeling: de teams werkten een toekomstvisie uit voor hun stadsrand, en namen daarbij ook de specifieke problematiek mee van hun concrete testgebied. Afsluitend zoomden we nog verder in op de stedenbouwkundige en de architectonische schaal, waarbij de ontwerpteams aan de slag gingen met het ontwerp voor een deelgebied dan wel bouwblok. De ontwerpen, en doorsnedes die zijn ontstaan, laten zien hoe de stadsrand in de toekomst functioneert, en welke gebouwtypen, groenstructuren en typologieën voor de overgang tussen rood en groen hier bij horen. Uitgangspunt was dat de stadsrand zowel landschappelijker wordt, als dichter.
In het najaar van 2020 zijn de uitkomsten van de ontwerpstudie in een bredere context geplaatst tijdens de Dag van de Stadsrand.