Na pakweg een decennium stopt BNA Onderzoek als programma met ‘eigen’ onderzoek. Dat betekent dat de BNA van trekker overstapt naar de rol van stimulator en partner bij ontwerpend onderzoek. Er blijft menskracht, de schat aan kennis blijft beschikbaar op BNA.nl, evenals de succesvolle ‘BNA-methode voor ontwerpend onderzoek’, die inzet wordt voor de branche. BNA-directeur Fred Schoorl legt uit waarom we deze transitie zijn aangegaan en wat de BNA heeft te bieden als partner in ontwerpend onderzoek.
BNA Onderzoek: van trekker naar partner
Was het een moeilijk besluit?
Jazeker, zowel voor bestuur en ledenraad als voor ons als werkorganisatie. BNA Onderzoek is met inzet van enthousiaste leden, trekkers vanuit partners en tal van overheden en instellingen een bron van energie en inspiratie geweest. Ook voor onszelf. Maar we wisten dat er wat moest gebeuren.
Waarom stopt BNA Onderzoek?
De harde reden is: het geld is op. Het fonds dat beschikbaar was is de afgelopen jaren leeggelopen en – ondanks pogingen daartoe – niet aangevuld door schenkingen of bijdragen. Wij zagen die bui al langer hangen, want jaarlijks bijna een ton extra uit de eigen begroting vrijmaken is onhaalbaar voor de BNA. Door de coronaperikelen is de afbouw versneld. De andere reden is: we zijn zo ver dat het stokje door anderen kan worden overgenomen. Chique gezegd: de ‘beleidslevencyclus’ is doorlopen: van de erkenning dat architecten en ontwerpers met ontwerpend onderzoek duidelijk meerwaarde hebben helemaal aan de voorkant van ruimtelijke ontwikkelingen, naar dat de ontwikkelde methode niet alleen werkt maar ook door de praktijk wordt overgenomen. Je zou ook kunnen zeggen dat je als innovatieve organisatie samen met anderen iets hebt ontwikkeld en nu – na alle succes en het op de kaart zetten – weer andere zaken moet oppakken.
Het is dus loslaten, maar niet laten vallen. We verwachten dat er een traditie is ontstaan, die breed kan en moet worden opgepakt. En dat zien we ook: van het Stimuleringsfonds en de Cra tot Universiteiten en soms zelfs bij private partijen. Het gaat natuurlijk niet vanzelf, dus wij blijven stimuleren en gaan zeker ook weer als partner deelnemen. Daarom zit ontwerpend onderzoek nog als werkveld in de BNA-organisatie, hebben we sinds najaar 2021 Saskia Bol die daar als coördinator mee aan de slag gaat, en is er een beperkt budget.
Wat heeft BNA Onderzoek opgeleverd?
Onze doelstelling was: architecten anders positioneren aan de voorkant van de aanpak van maatschappelijke issues en ruimtelijke vraagstukken. We wilden daarbij af van alleen kleinschalig onderzoek van architecten voor architecten. Als we architectuur een stem willen geven in het debat, moeten we laten zien dat we – in samenwerking met anderen – meerwaarde hebben. Dus ook bij het begin van ingewikkelde ruimtelijke kwesties en/of gebiedsontwikkelingen.
Als branchevereniging hebben we in die vorige crisis ook de economische basis van onze bureaus willen versterken: meer inzet en marktaandeel aan de voorkant! Dus dan niet om de mooie inspirerende plaatjes of ontwerpen alleen. Juist goeie, integrale denkrichtingen en oplossingen, die in multidisciplinair verband worden gevonden zijn nodig. Daarmee verbeelden, verbinden en vernieuwen. Dat lijken grote woorden, maar zo werkte het wel. Ruimtelijk ontwerpers werden deel van de allereerste stappen, kwamen in gesprek met anderen. Vanaf het begin heb ik benadrukt dat zoveel mogelijk partners uit zowel publieke als private wereld moeten deelnemen. Daar is ruimte voor verbetering. En het is een kweekvijver voor mogelijke opdrachten.
Met BNA Onderzoek is met vallen en opstaan jarenlang succesvol architectonisch en ruimtelijk onderzoek georganiseerd. Complexe opgaven die door multidisciplinaire teams werden onderzocht in samenspel met die hoogwaardige stakeholders. Grote maatschappelijke opgaven waren daarbij leidend. Dat maakte weer dat publieke en private partijen als partners aan boord kwamen om de meerwaarde van ontwerp en ontwerpend onderzoek te ervaren.
Zonder de andere onderzoeken tekort te doen noem ik hierbij graag specifieke onderzoeken als De Adaptieve Dijk en Stad X Snelweg, en het grootschalig ontwerpend onderzoek naar de Stad van de Toekomst, dat ook landelijk veel media-aandacht trok. Onder bezielende projectleiding van Jutta Hinterleitner, met een actief meewerkend Programmateam en onze partners, is daar fantastisch, werk verricht, deels baanbrekend zelfs. Topambtenaren, hoogleraren en CEO’s wilden daar graag deelgenoot van zijn en werden belangrijke steunpilaren. Ik weet nog dat Melanie Schultz bezwoer dat Stad en Snelweg naar haar opvolger moest.
Daarnaast is ook afwisselend kleinschaliger onderzoek gedaan naar een keur aan ruimtelijk relevante onderwerpen: van schoolgebouwen en ouderenhuisvesting tot de waterproblematiek. Denk aan ‘Nestelen in de stad’ over gezinsappartementen, over ‘Langer leven in eigen huis’ over ouderen. Allemaal op de huid van de tijd. En dan Stad X Klimaat en het Stadsranden-lab dat we recent in samenspel met Arcam organiseerden.
De échte impact op de ontwerppraktijk in Nederland zat toch vooral in die megaprojecten als Stad van de Toekomst. Daar zijn we met alles en iedereen heel trots op: op de samenwerking, het enthousiasme in het veld en bij partners en de impact. Daarbij zijn mensen als bijvoorbeeld Paul Gerretsen (Vereniging Deltametropool) en prof. Hans de Boer (TU-Delft), maar ook onze ‘eigen’ BNA-team en de onvolprezen Jutta Hinterleitner, van eminent belang geweest. Mensenwerk, waarmee we op intelligente wijze laten zien wat we met de ruimtelijke aanpak van de grote vragen kunnen, als we ontwerp slim inzetten. Voor klimaat, energie, leefbare steden, biodiversiteit, enfin; dat hele rijtje. Wij zijn ervan overtuigd dat deze beweging van ontwerpend onderzoek gaat doorzetten. Dat moet, want ‘we’re running out of time’.
De BNA niet als trekker maar als partner – wat betekent dat in de praktijk?
Ontwerpend onderzoek was, is en blijft een essentieel onderdeel van het BNA-beleid, vanzelfsprekend verwachten de leden dat ook van de BNA. We zien veel nieuwe initiatieven en kansen ontstaan in de aanloop naar nieuw een ‘ministerie van ruimte’ en roepen publieke én private partijen op om de uitvoering van ontwerpend onderzoek ter hand te nemen. De tijd is er rijp voor, de kennis en kunde is beschikbaar en de schat aan BNA Onderzoek-kennis is voor iedereen beschikbaar. Ook wil de BNA in de toekomst graag als partner deelnemen – met haar leden – in initiatieven van publieke en private partijen. Daar liggen kansen.
Dit najaar (2021) maakt Saskia Bol als Coördinator ontwerpend onderzoek maakt een ronde langs de partners waarmee we de voorbije jaren samen zijn opgetrokken. Even terugblikken om vervolgens snel vooruit te kijken. Gezien de grote, complexe opgaven blijft ontwerpend onderzoek van groot belang. Een ding is zeker: onze leden doen graag weer mee.