Meer dan een woonwijk is buurschap Roosenhorst een landschap waarin gewoond wordt. De kleinschalige buurt weerspiegelt en herstelt het historische cultuurlandschap; de vier ‘kamers' hebben elk een eigen architectuur en inrichting. Buitenruimtes worden gemeenschappelijk gebruikt en collectief beheerd door de bewoners, samen leven staat centraal.

De afgelopen jaren werkte atelier PRO aan een bijzondere woonwijk: buurschap Roosenhorst. De kleinschalige wijk ligt in het historisch cultuurlandschap de Duivenvoordecorridor, op een strandwal tussen Leiden en Den Haag, dat enerzijds begrensd wordt door bosrijke duinen en anderzijds door het klassieke Hollandse veenweidelandschap. Het is een half open gebied met historische buitenplaatsen en mode
ere villa’s, lintbebouwing langs de dijken en monumentale boerderijen; vlakbij ligt, in het bos, Kasteel Duivenvoorde.
Van oudsher was het een populaire plek voor de stedelijke elite om zich terug te trekken, wat blijkt uit de vele buitenplaatsen en villa’s. Daa
aast had het ook een agrarische functie, wat zich vertaalt in de boerderijen en in de lintbebouwing. In de loop van de tijd is veel van de landbouwgrond echter gebruikt voor glastuinbouw, waardoor het unieke karakter langzaam onder druk kwam te staan.
Momenteel is er een grootschalige operatie gaande om de corridor zijn groene en open karakter terug te geven. Om dit haalbaar te maken is op bepaalde locaties, zoals Roosenhorst, woningbouw toegestaan. Atelier PRO wilde hierbij verder gaan dan alleen het ontwerpen van een nieuwe woonwijk, en heeft met de transformatie - van een verrommeld gebiedje met kassen en bijgebouwtjes naar een op lokale typologieën geënt buurschap - bijgedragen aan het herstel van het landschap.
We hebben er daarbij bewust voor gekozen om Roosenhorst op te zetten als een ‘buurschap’. Een buurschap onderscheid zich van een buurt doordat de onderlinge samenwerking tussen buren er centraal staat. Het onderliggende idee is om zelfvoorzienend te zijn, gemeenschappelijk gebruik te maken van de buitenruimte en deze collectief te beheren.
Bewoners kunnen er genieten van een kleinschalige wijk met een lage dichtheid, veel groen, veel ruimte en veel water. Er zijn aanlegsteigers voor boten, zichtassen op het weidelandschap en weelderige boompartijen; de tuinen én openbare ruimtes zijn daarbij zorgvuldig samen vormgegeven. De auto is in Roosenhorst altijd te gast: spelen en ontmoeten krijgen ruim baan.
Duurzaamheid was een belangrijk uitgangspunt: er is gebruik gemaakt van he
ieuwbare materialen, de daken zijn voorzien van zonnepanelen en alle woningen zijn ‘nul op de meter’. Met het plan is ook de ecologie van het gebied hersteld. Door de groen-blauwe opzet is de buurt inmiddels ook het ‘thuis’ van verschillende uilensoorten, boomklevers, waterdieren, vlinders en andere insecten.

De 41 woningen van het buurschap zijn verdeeld over vier kamers met elk een eigen woningtypologie en inrichting. De kamers verwijzen naar het oude cultuurlandschap en haar bebouwing; ze volgen het bestaande slotenpatroon en hebben een van een totale - lage - dichtheid van 9 woningen per hectare. Iedere kamer heeft, door de verschillende woningtypes en buitenruimtes, en door een wisselend samenspel tussen openheid en beslotenheid naar het landschap, een geheel eigen sfeer. Waterpartijen, zichtlijnen en de zorgvuldige positionering van straten zorgen er daarbij voor dat de kamers duidelijk afgebakend zijn maar tegelijkertijd ook één geheel vormen.
Atelier PRO heeft bewust gekozen om voort te bouwen op de agrarische landschapstypes in het gebied: de weg met lintbebouwing, het bos voor hakhout, weidegronden voor vee, moestuinen en boomgaarden voor groenten, kruiden, noten en fruit. Deze landschapstypes, met hun bijbehorende architectuur, hebben zich in de loop der jaren uiteraard ontwikkeld. De belangrijkste landschappelijke elementen zijn echter hetzelfde gebleven; door hierop voort te bouwen hebben we Roosenhorst in de Duivenvoordecorridor ingebed.
Ook de nieuwe bebouwing bouwt voort op lokale voorbeelden, waarbij we een aantal typologieën konden onderscheiden: lintbebouwing langs de dijken, statige landhuizen met bomenlanen, boerderijen met stallen en boomgaarden, en villa’s omringd door bos. Dit hebben we vertaald naar geschakelde huizen in een lint, een landhuis met appartementen, boerderijen met twee woningen onder één kap en vrijstaande villa’s; de vier kamers heten daarom ook Het Lint, Het Landhuis, De Boomgaard en De Bosrand.
Het Lint wordt gekenmerkt door sculpturale huizen, opgetrokken uit baksteen met pannenkappen, die per twee geschakeld zijn en met een brug over de sloot ontsloten; de nieuwe woningen sluiten aan bij de al aanwezige lintbebouwing. Het Landhuis refereert naar de historische buitenplaatsen in de Duivenvoordecorridor, die van oorsprong wat dieper in het open landschap staan en met lanen verbonden zijn met de hoofdweg; het kan gezien worden als een ‘mode
e’ vertaling van het typische landhuis en is de eyecatcher van Roosenhorst. In De Boomgaard worden dubbele boerenhuizen in gedekte tinten met rieten kappen omringd door fruit- en notenbomen, in De Bosrand bevindt zich een reeks ecologische villa’s die met hun tuinen opgaan in een broekbos vol berken en wilgen; de daken zijn van riet en de gevels van hout, met glazen puien tot de nok