Aanbestedende diensten schakelen architecten in bij het vormgeven van de inrichting van de leefomgeving en bij het verbeelden van mogelijke inrichtingen. Hier leest u meer over de architectenbranche en ontwikkelingen en trends. (2020)
Typering marktverhoudingen
- Het overgrote deel van de architectenbureaus zijn mkb-bedrijven
- In 2019 bestaat de gemiddelde omvang van een architectenbureau uit vijf personen
- Er zijn meerdere middelgrote architectenbureaus en een paar grote bureaus met een enkele honderden medewerkers
- Ongeveer de helft van de bureaus heeft personeel in dienst
- De BNA ziet een trend naar grote bureaus aan de ene kant en de opkomst van zzp'ers aan de andere kant
Specialisme
Sommige architectenbureaus zijn gespecialiseerd in specifieke gebouwtypologieën of ontwerptaken, andere bureaus hebben juist een heel breed portfolio. Binnen de branche worden flexibiliteit, samenwerking en specialistische kennis steeds belangrijker.
Ontwerpproces
De architectenbranche behoort tot de creatieve industrie. Het ontwerpproces kent onzekerheden en keuzemomenten. Een architect doorloopt het proces stapsgewijs en iteratief met de opdrachtgever. Dit houdt in dat hij in nauwe samenspraak met de opdrachtgever ontwerpoplossingen verkent en uitwerkt.
Ontwerp
Met tussentijdse overleg- en testmomenten worden de wensen, oplossingsrichting, budget en planning ingekaderd, bijgestuurd en uitgewerkt. Het uiteindelijk ontwerp is het resultaat van een samenspel dat mede wordt bepaald door externe factoren, zoals bestemmingsplan, grondsoort en locatie.
Auteursrecht
Op de ontwerpen van een architect rust auteursrecht. Ook bij overdracht blijft er auteursrecht rusten op het ontwerp. U wordt als opdrachtgever auteursrechthebbende voor zover de auteursrechten zijn overgedragen:
- alleen het economische gedeelte van de auteursrechten is overdraagbaar, de zogenaamde exploitatierechten
- de persoonlijkheidsrechten zijn niet overdraagbaar (art. 25, Auteurswet )
Overweeg licentie in plaats van overdracht (zie Gids Proportionaliteit).
Meer informatie: VNG Model algemene inkoopvoorwaarden (zie specifiek artikelen 8 en 14 van de Toelichting)
Opdrachtomschrijving
Een goede omschrijving van de opdracht is onmisbaar. Denk bij uw opdracht voor een architect ook aan zaken als:
- Keuze voor de gewenste bouworganisatievorm en de (afstemming van de) bijbehorende contractvormen
- Rolverdeling en afstemming van werkzaamheden van andere technische adviseurs die deelnemen aan het ontwerpproces, zoals constructeur, installatieadviseur en bouwfysicus (wie is waarvoor verantwoordelijk)
- Betrokkenheid en rol van de architect tijdens het bouwproces
- Digitalisering van het ontwerp- en bouwmanagementproces (Bouwwerk Informatie Model/Management (BIM))
- Goede borging van veiligheid (V&G-plan ontwerpfase)
- Nieuwe bouwopgaven, klantvragen en regelgeving op gebied van milieu en kwaliteit van de bebouwing
- Toenemende vraag naar energieneutraal, gezond, circulair, klimaatbestendig en natuurinclusief ontwerpen
- Internationalisering van de markt
Complexiteit van de opdracht
Kleine(re) bureaus voeren vaak de eenvoudige opdrachten uit waarbij de regelgeving minder complex is. Middelgrote en grote bureaus doen vaak de complexe opdrachten. Door krachtenbundeling slagen kleinere bureaus er regelmatig in ook grote complexe projecten te realiseren. Architectenbureaus werken steeds vaker samen, zowel met andere bureaus als met ketenpartners in Nederland en het buitenland.
Opdrachtgevers
Architectenbureaus halen het grootste deel van hun omzet uit de private markt. Al zijn er ook bureaus die zich specialiseren in overheidsopdrachten. Gemeenten zijn de belangrijkste opdrachtgevers voor overheidsopdrachten, gevolgd door onderwijs- en zorginstellingen. Veel van deze publieke opdrachtgevers hebben weinig kennis van en ervaring met het aanbesteden van ontwerpdiensten voor een bijzonder project, zoals een ziekenhuis, school of gemeentehuis. Vaak huren zij daarom een externe adviseur in om de aanbesteding te ondersteunen.
Dynamiek
De architectenbranche is zwaar geraakt door de economische crisis (2008). De omzet en werkgelegenheid in de branche kelderden zo’n 50 procent. De markt heeft zich hersteld en de architectenbranche groeit weer, al is de branche nog lang niet terug op het niveau van voor de crisis.
Omzet en werkgelegenheid
- In 2019 lag de omzet van de architectenbranche op ruim 1 miljard euro (tegenover 1,7 miljard euro in 2008)
- De werkgelegenheid bedroeg in 2019 ruim 11.000 voltijdbanen (tegenover 19.500 in 2008), die werden ingevuld door 12.000 personen
- De meeste bureaus geven aan dat dat de werkvoorraad de afgelopen 5 jaren is toegenomen, maar er zijn wel grote verschillen tussen regio’s en deelmarkten
- Zo’n 75% van de bureaus heeft begin 2020 een normale tot hoge werkvoorraad
- Bureaus zijn minder positief over de prognoses voor 2020. Ongeveer 37% verwacht een groei van het aantal nieuwe opdrachten en het honorarium. De meeste verwachten een stabilisatie. Sommige zelfs een krimp.
- Ongeveer een zesde van de bureaus verwacht in 2020 nieuwe medewerkers aan te nemen. De overige bureaus verwachten een stabilisatie van het aantal werknemers of vangen de fluctuatie in opdrachten en omzet anders op (onder andere flexibele schil en slim samenwerken).
De rol van een architect
Een architect is een ontwerper die ruimtelijke oplossingen voor de gebouwde omgeving onderzoekt, conceptualiseert en uitwerkt. Daarnaast begeleidt hij de uitvoering op technisch, administratief en esthetisch gebied. Hierbij zorgt hij voor een goede integrale ruimtelijke vertaling en uitvoering van de eisen en ambities van de opdrachtgever, zoals energietransitie, mobiliteit en leefbaarheid.
Vereisten
Volgens BNA hebben architecten een aantal zaken nodig om hun bredere rol goed uit te kunnen voeren:
- betrokken opdrachtgever met heldere ambities
- toegesneden programma van eisen voor het ontwerp
- passende beoordelingssystematiek
- goede samenwerking tussen partijen
- verantwoordelijkheden en aansprakelijkheid moeten goed geregeld zijn (risicoallocatie)