Kaasmakerij De Tijd

Je moet het durven: midden in de Beemsterpolder – UNESCO-Werelderfgoed – een nieuwe fabriek bouwen. CONO Kaasmakers, een coöperatie van zuivelboeren, had het lef, en liet door architect Bastiaan Jongerius een glazen ‘kaastempel’ bouwen, die het beschermde landschap niet alleen heeft gespaard, maar zelfs verrijkt. Dit ontwerp getuigt van grote zelfbeheersing, vindt de jury. Het gebouw is fors, en met zijn rondom doorlopende arcade ook monumentaal. Maar door de uitgebalanceerde compositie, waarbij het bouwvolume in de lengte van het kavel is geplaatst, voegt het zich op vanzelfsprekende wijze in het landschap. De vloer, die net iets is opgetild boven het maaiveld; het dak, dat subtiel terugspringt; de proporties van de gevels – het gebouw klopt. De meerwaarde schuilt in het feit dat het oude fabriekscomplex op termijn afgebroken wordt, en de grond ‘teruggegeven’ aan de polder. Ondertussen heeft CONO Kaasmakers het water- en energieverbruik drastisch terug weten te brengen, in haar streven om ‘de duurzaamste kaasmakerij ter wereld’ te worden. De gewaardeerde consistentie van het exterieur zien de juryleden minder terug in het interieur. Jammer vindt de jury dat het exposé van kaasmaken niet echt beleefbaar is gemaakt; zo loopt de gang van de zogenoemde ‘experience’ dood. Daar tegenover staat dat de werkplekken buitengewoon prettig zijn, met veel licht en weids uitzicht over de polder. De kaasmakerij is een beeld dat nog lang bij blijft, maar ook een gebouw dat verhaalt over de traditie van de zuivelcoöperatie, de geschiedenis van de polder en de omgang met het Nederlands erfgoed. Daarom is dit project de winnaar in de categorie Identiteit & Icoonwaarde.

Met betrekking tot een toelichting op de identiteit en de icoonwaarde is het juryrapport m.b.t. ARC 14 veelzeggend. De jury van ARC 14 : “ De CONO Kaasmakerij is een ingetogen en monumentaal gebouw, dat verbluffend goed is ingepast in het open landschap van de droogmakerij de Beemster. De synergie tussen gebruik en landschap is op een eigentijdse wijze tot stand gekomen. De inzet van het bedrijf voor een duurzaam productieproces is stevig ingebed in de organisatie van het gebouw. Ontwerp en duurzaamheid komen samen in de colonnade, die op een moderne wijze de taal van de renaissance spreekt en tegelijkertijd functioneert als de zonwering van de glasgevels. De jury rept in dit verband van ‘een kaastempel’. Volgens de jury is er op dit moment geen beter bedrijfsgebouw te vinden dan dit majestueuze complex.

Aldous Huxley schreef als buitenstaander in 1926 in zijn reisverslagen treffend over de Beemsterpolder : “ Op een land dat het ideale platte vlak van de geometrieboeken is, zijn de wegen en de tochten de kortste afstand tussen twee punten. ( .. ) Onafwendbaar leiden de wetten van het perspectief de lange wegen en het glanzende water naar een verdwijnpunt. ( .. ) Wat past de stolpboerderij volmaakt in het geometrische systeem ! ( .. ) “ De droogmakerij is tot stand gekomen in 1612 en gebaseerd op het gedachtegoed in de tijd van de renaissance. In Italië worden op dat moment de teksten van Vitruvius uit de Romeinse tijd bestudeerd en opnieuw geïnterpreteerd door architecten en stedenbouwkundigen. Landmeetkunde en de uitvinding van het centraalperspectief stellen de makers in staat om een ideaalplan te tekenen en ruimtelijk te verbeelden. Perspectief, hét instrument in deze meetkundige en cartografische tijdspanne is bij het ontwerp voor CONO kaasmakers sterk benut. Op de schaal van de polder dient het ontwerp van de Kaasmakerij de openheid van het landschap. Mathematische studie toont aan, dat één smal langgerekt gebouw het meest voorziet in de openheid van het landschap. De landscraper benut de diepte van het kavel, oogt vanaf de weg smal en laat ruimte voor het landschap en de wolkenlucht. Op de schaal van het kavel worden de sloten hersteld zoals ze staan op de kopergravure uit 1612 en wordt de kavelmaat van 75 meter breedte weer leesbaar. De gebouwen staan daardoor weer herkenbaar op hun kavel met voldoende tussenmaat, waardoor het doorzicht aanwezig blijft. De stolp, dé bouwsteen van de Beemster, componeert voort op de karakteristieken van de Beemsterpolder, zoals de geometrie in de constructie van het vierkant met het piramidale dak en de maatverhoudingen van de gulden snede. De stolpboerderij hoort bij het landschap, maar omgekeerd versterkt de stolp het landschap. Bij het ontwerpen van de Kaasmakerij is getracht om een synergie van het gebruik, de constructie en de verbinding met het landschap, zo kenmerkend voor de stolp, op een eigen wijze tot stand te brengen. Door het gebouw te componeren als een ruimtelijke constructie met een sterk ritme in de diepte van het kavel, geheel ingevuld met glasvlakken. Het gebouw maakt door haar transparantie het kaasmaken zichtbaar in het landschap en omgekeerd lijkt het landschap door te lopen tot in het gebouw.