SPACE-S

Persoonlijker dan het woonhuis wordt architectuur niet, en toch hebben de meeste mensen nauwelijks invloed op de vormgeving van hun leefruimte. In Eindhoven brengt corporatie Woonbedrijf daar verandering in: samen met de toekomstige 400 huurders is op het voormalige Philipsterrein Strijp-S een ‘modern-industrieel’ sociale woningbouwcomplex ontwikkeld. Via Facebook werd een mix van bewoners geworven – van studenten tot senioren en een groep tieners met een verstandelijke beperking – die mee beslisten over de grootte en indeling van hun woning. Daaronder een aantal casco lofts die naar wens zelf afgebouwd konden worden. Tussen de vier woonblokken zijn gemeenschappelijke dakterrassen gemaakt, op de begane grond is een gezamenlijk buurthuis en logeerappartement. De jury is positief verrast door de gedrevenheid van de opdrachtgever, het vertrouwen en de positieve energie die uit dit project spreekt, en het eindresultaat. Het gebouw biedt een variatie aan woningtypen, waardoor bewoners, naar gelang hun woonwensen vernaderen, kunnen doorverhuizen. De appartementen zijn aangenaam hoog en licht, de collectieve ruimtes vindt de jury voor verbetering vatbaar. Zo zijn de inpandige gangen erg donker, en is er weinig biodiversiteit in de tuinen. Space-S ontkracht het vooroordeel dat de inbreng van vele individuen tot een halfbakken compromis zou leiden. De bakstenen blokken vormen een krachtig stedelijk ensemble, dat niet uitblinkt door architectonische verfijning, maar goed past in de buurt, en levendigheid en betrokkenheid daaraan toevoegt. Met de aanwijzing van Space-S als categoriewinnaar wil de jury corporaties aanmoedigen om deze aanpak te volgen.

SPACE-S is een ambitieus en niet eerder vertoond experiment van co-creatie XXL. Het succes is gebaseerd op basale principes. Vertrouwen, persoonlijk contact en respect voor elkaars rol. Door voortdurend in gesprek te zijn over persoonlijke én gezamenlijke belangen, inzicht te bieden in keuzes en door consequent richtinggevende conclusies met elkaar te formuleren ontstond een ‘Gesamtkünstwerk’ van meer dan 200 principieel verschillende woningtypes in een spectaculaire mix. De betrokkenheid van de bewoners heeft geleid tot de vorming van een woon- en leefgemeenschap nog vóórdat het ontwerp was opgeleverd en gebouwd. In labs, inspiratiesessies en via Facebook werkten bewoners en het ontwerpteam het gezamenlijk geformuleerde DNA uit tot een definitief ontwerp. De wijze van samen wonen in de stad in combinatie met persoonlijke wensen op woningniveau werden bepalend. Vanuit de bewoners zijn belangrijke initiatieven tot uitgangspunt verklaard. Bijvoorbeeld de wens om verschillen te mixen en dus geen aparte gebouwen per doelgroep te creëren. Starters wonen naast gepensioneerden, studenten boven gezinnen en ondernemers tegenover jongeren met autisme die begeleid wonen. Door de mix ontstaan meer diverse sociale contacten. De plek wordt door veel bewoners als hún plan gezien. Bewoners ontmoeten elkaar in bij de gedeelde wasmachines, in de woonkamer met de logiesfunctie, in de gemeenschappelijke daktuinen en bij de centrale ontmoetingsruimte onder het hoogste blok. Het dagelijks beheer wordt als vanzelf opgepakt met de beheerder van Woonbedrijf en mensen spreken elkaar makkelijk aan op ongewenst gedrag. Een inpandige parkeeroplossing maakt een levendige plint mogelijk die het plan verbindt met de stad in een mix van wonen, werken en commerciële functies. Bijzonder aan het plan is dat ook voor veel specifieke woonwensen ruimte is gemaakt. Zo wilden een aantal bewoners bijvoorbeeld graag een loft met een hoog plafond. In de hoge gebouwen zijn een aantal verdiepingen opgenomen met een bruto hoogte van 5,40 meter. Deze zijn basic (en dus betaalbaar) opgeleverd en door bewoners zelf ingevuld met een deels verhoogde vloer of een tussenverdieping. Indrukwekkend en binnen ‘gewone’ sociale woningbouw ondenkbaar. Extra bijzonder is dat er in de luwte van het plan een woongroep is opgenomen voor jongeren met autisme. Het initiatief meldde zich in het proces, werd direct omarmd door alle participanten en is één van de meest bijzondere successen van de SPACE-S familie.

De stedenbouwkundige verkaveling van Space-S is gebaseerd op het gezamenlijk geformuleerde DNA van het plan. De wens om divers te wonen rond gemeenschappelijke en kleinschalige groene buitenruimten paste niet op het masterplan van twee grote gesloten bouwblokken. Samen met Woonbedrijf, de bewoners en stedenbouwkundig bureau Urhahn is de vertaalslag gemaakt naar een configuratie van zeven verschillende gebouwen met openbare groene tussenruimten. Aan de Torenallee volgen formele blokken met grote gevelopeningen de strakke randen van het plangebied. Ruime entreepartijen markeren de toegang van de woongebouwen. De zuidzijde heeft een kleinschalige en genuanceerdere opzet. De blokken zijn hier lager om aan te sluiten op de naastgelegen woonwijk en zonlicht toe te laten. Tussen de twee clusters is een doorsteek gemaakt ter plaatse van de grote plataan. Dit groene pleintje verbindt de woonwijk met Strijp-S. In de plint bevinden zich levendige functies: woonwerkeenheden, ruimte voor horeca en kleine winkels en hoofdentrees van de bouwblokken. In het blok liggen op maaiveldniveau bergingen en een parkeergarage. Een aantal trappen verbindt het publieke maaiveld met twee collectieve hoven op het dak van de parkeergarages. Deze voelen een stuk meer privé aan door het niveauverschil en de beslotenheid die de omliggende blokken geven. Vanuit de hoven zijn de kwaliteiten van het plan goed zichtbaar. Je ervaart de hoge dichtheid maar de schaal voelt comfortabel. De bouwblokken zoeken aansluiting bij het industriële karakter van Strijp-S. Het robuuste metselwerk van de Hagemeister stenen in combinatie met de grote gevelopeningen en aluminium kozijnen geeft het plan een moderne toon. Verschillend van kleurtoon maar als familie van elkaar vormgegeven. De kwaliteit van het plan in relatie tot het beschikbare marktconforme sociale woningbouwbudget is evident. Het project wordt gekenmerkt door een grote diversiteit in woningtypes, royale detaillering, grote gevelopeningen, een bijzondere kwaliteit metselwerk en een hoogwaardige groene inrichting van de openbare ruimte. Maar de belangrijkste kwaliteit van het plan schuilt in de genuanceerde overwegingen die zijn gemaakt met alle bewoners om tot een plan te komen waarin zij graag wonen.