Historisch terrein krijgt nieuw leven

De gebouwen op het landgoed van de St. Josephstichting raakten de afgelopen decennia in verval; regenwater liep door de daken naar binnen en er groeide mos op de muren. En dat in bouwwerken met een boeiende geschiedenis. Katholiek architect Jan van Dongen ontwierp ze in de jaren 20 en 30, in een stijl die refereert aan de Amsterdamse School.

Na een lange periode van leegstand, waren de buurtbewoners dan ook blij dat het terrein onder handen werd genomen. Het is door OZ getransformeerd tot campus, waar je comfortabel kunt wonen en kunt genieten van het groen. Twee voormalige woongebouwen van de psychiatrische inrichting zijn compleet gerenoveerd en de kapel heeft een nieuwe functie als collectieve ruimte. Aan het park zijn speel- en sportveldjes en een nieuwe routing toegevoegd.

Kapel als community centrum

De Kapel op het terrein is ingericht als gemeenschappelijke ruimte, met een rijke mix van functies. Overdags is er een kinderopvang en wordt er Nederlands gedoceerd. Ook is er een loket van Vluchtelingenwerk Nederland. ‘s Avonds kun je naast het voormalige altaar tafeltennissen of loungen.

Als gebedsruimte was de Kapel eerst punt van discussie. Zouden bewoners uit overwegend moslimlanden zich niet oncomfortabel voelen bij de christelijke symbolen? Uiteindelijk is ervoor gekozen om toch subtiele verwijzingen in het zicht te laten. Locatiemanager Gerardo Boon (COA) ziet de ruimte als aanwinst: “een Syrische collega maakte mij duidelijk dat een gebedshuis, van welke religie dan ook, een fijne plek is voor bewoners om samen te komen.” En deze rol heeft het recent al kunnen vervullen: “na de aardbevingen in Turkije en Syrië is de burgemeester hier geweest om bewoners uit die regio’s een hart onder de riem te steken.”

Een ruimtelijk en toegankelijk park

In het groene park kunnen de bewoners elkaar ontmoeten én in contact komen met de buurt. De fiets- en wandelpaden op het terrein worden veel gebruikt door mensen uit de omgeving. De bewoners voelen zich verbonden met de stad. Een man uit Syrië, die sinds kort op de locatie verblijft, vertelt dat hij regelmatig een praatje maakt met buurtbewoners. Zelf fietst hij dagelijks naar de bieb in Apeldoorn, om daar te studeren.

In het gebiedsplan is veel ruimte voor sport en spel. Hier profiteert de hele buurt van; de eerste kinderen uit omringende wijken zijn al gespot op de schommels en op het grasveld achterop het terrein wordt door de bewoners gevoetbald.

Een architectonische puzzel

Als architect moet je bij een project als dit vooral goed luisteren. Cecilia (architect bij OZ) legt uit: “We hadden te maken met historische panden, dus het aantal bouwkundige ingrepen moesten we minimaliseren. Door buurtbewoners werd hier ook streng op toegezien. Tegelijkertijd ontwierpen we voor zeer specifieke doelgroepen. Getraumatiseerde bewoners moeten zich bijvoorbeeld kunnen afzonderen én samen kunnen komen in daarvoor bestemde ruimtes. Het personeel van COA moet zich bij onveilige situaties ook in aparte ruimtes kunnen terugtrekken. Deze factoren moesten we zorgvuldig inpassen in het plan.” “En dat met een krap budget en een duidelijke target: 300 slaapplekken.”

Efficiënt ontwerp, efficiënt koken

Binnen deze opgave heeft OZ zijn ervaring in efficiënt ontwerp goed kunnen benutten. De twee vervallen woongebouwen (De Voorde & De Sprenge) zijn compleet heringericht. De gangen zijn versmald om meer woonruimte te creëren. In plaats van de bestaande rijen met ‘cellen’, zijn er verschillende woonunits ingebouwd waar 8 tot 12 mensen kunnen verblijven. De originele muren zijn ingezet om niches en scheidingen te maken. Ieder ‘appartement’ beschikt over een eigen keuken.

Ten opzichte van de kantoorlocatie waar veel bewoners eerst werden opgevangen, is dit een upgrade. Een bewoner uit Turkije vertelt dat hij graag kookt en dat hij met zijn huisgenoten een strakke planning heeft gemaakt; iedere dag van de week heeft er iemand anders kookdienst.

Oude plannen en nieuwe inzichten

In de zoektocht naar meer woonoppervlak, is OZ in de oude schetsen van Jan van Dongen gedoken. Deze stukken uit het archief van het Nieuwe Instituut vormden een belangrijke hulpbron voor het aanpassen van de kapverdieping in een van de woongebouwen. Door het aantal dakkapellen hier uit te breiden is extra woonruimte gecreëerd, zonder dat het afdoet aan de uitstraling. Ook de samenhang tussen de gebouwen is geïnspireerd op originele plannen. De centrale as over het park, die Van Dongen voor ogen had, heeft OZ gebruikt om de ingangen van de gebouwen opnieuw te oriënteren. Kortom: de archiefstukken waren medebepalend voor de verbinding die OZ heeft gecreëerd. Tussen de bewoners, de gebouwen onderling, maar ook twee unieke historische periodes.