Hoe maak je architectuur die resoneert met de rijke historie van een plek? Hoe waardeer je een eeuwenoud beschermd stadsgezicht met een ingreep die de identiteit van de plek erkent en hierop een inspirerend antwoord formuleert?

Dit was de onderzoeksvraag bij het ontwerpen van een nieuwe woonwijk op de voormalige stadswal van Oudewater, een eeuwenoud Hollands stadje middenin het Groene Hart.

Langs de Hollandsche IJssel, aan de stadsrand van het historische centrum en pal tegenover de grote Michaëlskerk, bevindt zich een perceel dat ooit deel uitmaakte van de verdedigingswal van de stad. Nadat deze haar militaire functie verloor, werd de stadswal afgegraven en ontstond op deze plek industriële activiteit. Een markante plek werd ingenomen door de Olieslagerij: een kloek fabriekspand dat de kade sierde – in de volksmond ook wel de Koekenfabriek genoemd. De fabriek vormde voor de stad jarenlang een belangrijke bron van werkgelegenheid. De Koekenfabriek werd een begrip in de stad – niet alleen vanwege economische activiteiten maar ook vanwege de typische geluiden en geuren die in de hele stad werden opgemerkt. Tot de fabriek in 1973 in een zeer grote brand verloren ging – een dag die veel Oudewaternaren zich nog zullen herinneren.

Toen een paar jaar geleden de plannen voor de herontwikkeling van deze plek van start gingen, werd West 8 betrokken bij het vormen van een stedenbouwkundige visie. Zij kozen ervoor om de geschiedenis van deze plek op een bijzondere manier tot uiting te brengen, door de Olieslagerij weer ‘tot leven te wekken.’ Het oorspronkelijke volume van de fabriek werd opgenomen in de verkaveling.

En zo vormde de opvallende geschiedenis van dit stadsdeel de directe inspiratiebron voor deze nieuwe woonwijk. Het door de Oudewaternaren herkenbare silhouet van hun ‘Koekenfabriek’ markeert nu het hart van de nieuwe wijk en vormt daarmee opnieuw een icoon voor de stad.

Waar het appartementengebouw duidelijk aan de industriële historie refereert, wordt in de naastliggende kadewoningen juist de relatie gezocht met de eeuwenoude koopmanswoningen zoals die in het stadscentrum van Oudewater in grote getalen aanwezig zijn. Hierbij vormt de historische architectuur een bron van inspiratie die door middel van compositie, materialisatie en detaillering in een eigentijdse vorm wordt gegoten. Met één woning die er wel heel erg tussenuit springt: een abstracte ‘eigenwijze stadsgenoot’ die met z’n eigentijdse identiteit het plan net dat beetje pit geeft.

Het plangebied is op te delen in twee delen.

Ten eerste de markante ‘Olieslagerij’ met aan weerszijden enkele kleinere woningen. De herkenbare verschijningsvorm van de oorspronkelijke fabriek met de twee tuitgevels heeft gediend als leidraad voor het gevelontwerp. Het kloeke volume is speels richting de rivier gedraaid. De oorspronkelijke 19e eeuwse baksteenarchitectuur is vertaald naar een rijk gedetailleerde gemetselde gevel, inclusief de herkenbare getoogde kozijnen. Geprefabriceerde betonelementen refereren naar de oorspronkelijke gevelversieringen. Stalen balkons hangen sierlijk aan de gevel, terwijl de dakterrassen op de bovenste verdieping aan het zicht worden onttrokken. Aan weerszijden van de ‘Olieslagerij’ zijn kleinere bouwvolumes gerealiseerd, in een contrasterende zwarthouten gevelbekleding: referenties naar ondergeschikte industriële bouwwerken zoals een boothuis of opslagschuur. Zo ontstaat een visueel interessant ensemble dat de icoonwerking van ‘De Koekenfabriek’ versterkt.

Het tweede plandeel betreft een gesloten bouwblok met grondgebonden woningen dat zich aan alle vier de zijdes op een unieke wijze presenteert. Extra aandacht is uitgegaan naar ambachtelijke metselwerkdetailleringen, bijvoorbeeld rondom de kozijnen. Pal tegenover de kerktoren en het water van de Hollandsche IJssel prijken de zes ‘herenhuizen,’ elk met een unieke voorgevel en variërend in kapvorm en -hoogte. Omdat het peil aan de waterzijde lager ligt, is ter hoogte van de kade een extra hoge verdiepingshoogte gerealiseerd. Het wonen is over twee lagen verdeeld, waarbij de woonkeuken zich direct aan de straat presenteert, zonder traditioneel ‘halletje’ dus. Eén woning – ‘de eigenwijze stadsgenoot’ – is bewust ontworpen met een abstracte vormgeving en een contrasterende materialisering van hout en metaal: een smaakmaker in het plan!

Aan de zuidzijde van het blok is de toegang tot de overdekte parkeergarage, waarboven zich de tuindekken bevinden. Aan de westzijde van het blok voegen de woningen zich direct aan een vriendelijk woonstraatje met op de hoek een bijzondere hoekwoning met afgeschuinde gevel. De oosthoek van het blok refereert naar architectuur van de vroege 20e eeuw: een knipoog naar de omliggende huizen.

Tot slot zijn op verschillende kopgevels plaquettes ontworpen; geïnspireerd op de vele gevelkunstwerken van Oudewater. Eén daarvan bevat een gedicht als eerbetoon aan de afgebrande Olieslagerij.