De architectenbranche: een veld in transformatie

Het veld waarin architecten werkzaam zijn, is in de afgelopen twee decennia drastisch gewijzigd. Nieuwe regels, nieuwe spelers, nieuwe technologie en een diepe economische crisis hebben gevestigde verhoudingen en relaties in het veld waarin architectenbureaus werken diepgaand getransformeerd. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam in opdracht van Bureau Architectenregister, Atelier Rijksbouwmeester en de Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus. De aanbevelingen zijn een extra aansporing om samen versneld verder te bouwen aan een toekomstgerichte branche.

De rol en positie van de architect is door deze transformatie onder druk komen te staan en meer hybride geworden. Deze ontwikkelingen vinden niet alleen in Nederland maar ook internationaal plaats. Dit in een tijd waarin juist de specifieke vaardigheden en verbeeldingskracht van architecten bij het creëren van meer leefbare, duurzame en sociale leefomgeving onmisbaar zijn.

Het onderzoek zoomt in op de impact die de crisis had op de werkgelegenheid en structuur van de bedrijvigheid, het veld van architectonisch ontwerp en de gevolgen voor de innovatiekracht van de branche. De onderzoekers adviseren de onderwijsinstellingen, architectuurinstellingen, de beroepsgemeenschap, de Rijksbouwmeester en Bureau Architectenregister om in te blijven zetten op ondernemerschap, verbreding, specialisatie, schaalvergroting, samenwerkingen, opdrachtgeverschap, een grotere rol voor de overheid en onderzoek. Ondanks een toename van het aandeel vrouwen heeft de architectenbranche volgens de onderzoekers nog veel te winnen op het gebied van een meer evenredige man-vrouwverhouding.

Annemiek Rijckenberg, tot 1 december voorzitter Bureau Architectenregister: “Met dit onderzoek zijn gegevens en waarnemingen uit heel verschillende hoeken bij elkaar gebracht. Voor de insiders geen verrassingen, maar toch weer erger dan ik dacht. Door de uitgedragen vitaliteit van de branche, de vele prijsvragen en bekroonde projecten wordt wel eens vergeten dat de crisis de brede basis onder de top heeft versmald. De grote verbouwing van Nederland die nodig is voor de energietransitie, de wateropgave en de volkshuisvesting kan volgens mij niet zonder ontwerpkracht en creativiteit.”

Nathalie de Vries, voorzitter van de Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus, is blij dat er een onderzoek ligt dat een aantal problemen in de branche opnieuw agendeert. “Het is duidelijk dat er op het punt van ondernemerschap, opleiding en positie zaken moeten verbeteren. Ik zie de aanbevelingen dan ook als een erkenning voor de koers waarmee de BNA samen met anderen resultaten boekt – van beter ondernemerschap tot nieuwe competenties en maatschappelijk resultaat. Laten we de handen ineen slaan voor de maatschappelijke meerwaarde van ons vak. En laten we hierbij de mens voorop stellen.”

Floris Alkemade, Rijksbouwmeester: “Architecten in Nederland zijn doorgaans uitstekend opgeleid. Het is een sector die ook internationaal volop aanzien geniet. Het onderzoek toont aan dat we ontwerpers de goede vragen moeten stellen en ze meer en eerder moeten koppelen aan grote maatschappelijke opgaves als klimaatverandering en sociale segregatie.”

Het onderzoek is uitgevoerd door Prof. Robert Kloosterman en MSc Rosa Koetsenruijter van het Centre for Urban studies/GPIO van de Universiteit van Amsterdam ter gelegenheid van het symposium over het 30-jarig bestaan van Bureau Architectenregister op 6 december 2018 in Den Haag. Het rapport is daar aangeboden aan Ingrid van Engelshoven, Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Hierbij riep de architectenbranche haar op om in het Kabinet actief de rol van ambassadeur van ‘ontwerpkracht’ bij maatschappelijke uitdagingen te vervullen en deze als overheid te benutten om de toekomst voorstelbaar te maken en daarmee het draagvlak en enthousiasme voor de nodige maatschappelijke transities te vergroten.

Rapport RUIMTE VOOR DE ARCHITECT – Een onderzoek naar de veranderingen in de positie van architecten in Nederland, 2008-2018