De verkiezingen komen eraan. De inleidende schermutselingen zijn begonnen, stellingen worden betrokken, ballonnetjes zullen worden opgelaten. Als je goed luistert is er al een rode draad: er is gebrek aan publieke visie, regie en uitvoeringskracht. En aan innovatie. Aan van alles, dus. Tijd om mee te denken. Deel 1 van de serie Denken, Dromen, Doen over de Verkiezingen 2021.

Zowel op persoonlijke titel, als vanuit de BNA deed en doe ik mee met een aantal ‘denktanks’. Die ‘denktanks’ zijn geen toeval. Ze vormen vaak het voorportaal voor noodzakelijke veranderingen. En zijn dus ook relevant voor de ruimtelijke toekomst van Nederland, dus voor architectuur. Zeker als je kijkt wat er zoal besproken wordt: wonen, klimaat, energie en de maatschappelijke tweedeling, om maar wat te noemen. Daar willen we vanuit de architectuur graag deel van de oplossing zijn.

Daarin vallen mij een aantal zaken op, die bemoedigen. Niet omdat ik door een roze bril kijk, maar omdat ik zie dat langzaam het steven gewend wordt in verschillende kringen, zowel publiek, privaat als particulier.

Onafhankelijke denkkracht
Zo mocht ik aan tafel schuiven bij het particuliere initiatief Denkwerk, met o.a. Hans Wijers. Hun onafhankelijke denktank heeft er voor gekozen de ruimtelijke toekomst van Nederland in ‘Klein land, grote keuzes’ als onderwerp te kiezen. Met een roep om regie en scherpe keuzes, en oplossingsrichtingen die helder zijn (energie) of nog te weinig genuanceerd (bouwen in Groene Hart, wat uiteraard tot veel heftige reacties leidt). Eens of oneens is niet de vraag, de onderwerpen zijn goed en sommige analyses zeker (zoals voor energie). Het is pure winst dat dit soort ruimtelijk denken vanuit onverdachte hoek op tafel komt. Ruimte staat ook bij particuliere denkers op de kaart. Hulde! Ga het vooral eens goed lezen.

Publieke denkkracht
Vanuit het publieke domein schoof ik aan bij een denktank die schuil gaat onder een onnoemelijk saaie naam ‘Studiegroep Interbestuurlijke en Financiële Verhoudingen’ (IFV). Met bestuurlijke toppers uit alle bestuurslagen en een paar private hotshots en topambtenaren gingen we aan de slag met de problemen op de woningmarkt. Al pratend proberen we te helpen, en te ontsnappen aan traagheid van gevestigde belangen. Ook hier: roep om regie en publieke executiekracht op nationaal niveau (en anders dan vroeger). Mijn pleidooi om onszelf meer ontwerpend onderzoek te gunnen vond enthousiaste weerklank.

Ondernemende denkkracht
Als laatste de private denktank die vanuit de ondernemerskoepels is gestart: het Brugproject onder leiding van Hans de Jong van PhilipsNL. Ambitie: vanuit ondernemend NL bijdragen aan het oplossen van de spanningen in de samenleving. Het moet MKB-NL en VNO-NCW á la Simon Sinek (bedenker van de Golden Circle-theorie ook een nieuwe ‘waarom’ verlenen, opdat er een ander eigentijds wat en hoe kan worden geformuleerd. Echt een gaaf project, waar de top van het bedrijfsleven, in mijn woorden, ontdekt dat we ‘deel van de oplossing zijn als we erkennen dat we deel van het probleem zijn’.

Wat zijn voor mij een aantal voorlopige conclusies? Ik noem er een paar.

Ruimteinclusief
Ten eerste: ja, we gaan van een ‘ruimteloos’ denken weer naar ‘ruimte-inclusief’. De herontdekking van ruimte is een enorme kans. Dit geldt vooral zolang ruimte niet slechts als een nieuw ‘departement’ wordt gezien, maar als noodzakelijk speelveld en afwegingskader voor het oplossen van het soort problemen dat in alle complexiteit op ons afkomt. Ik merk dat onze bijdragen, van PanoramaNL tot Bouwagenda, daarbij nog maar beperkt in beeld zijn.

Post-sectoraal
Ten tweede en hiermee samenhangend: iedereen is op zoek naar de sleutel van ‘integraliteit’ . Enerzijds verzuipen we collectief in het woord, anderzijds voelt iedereen dat het sectorale denken niet meer van deze tijd is. Daarvoor moet de bestuurlijke en publiekprivate samenwerking hechter en effectiever. Daar ligt aan publieke zijde zeker ook een enorme innovatie-opgave. In de woorden van topambtenaar Bernard ter Haar, voorzitter van de Studiegroep Interbestuurlijke en Financiële Verhoudingen (IFV): “(…)onze overheidsordening (was) eigenlijk vooral geschikt om antwoorden te formuleren op de vraagstukken van de eerste helft van de 20ste eeuw.” De noodzaak van het doorbreken van de verkokerde overheid en nieuwe visie op uitvoeringskracht is evident.

Post-neoliberaal
Ten derde: we zijn bij overheid, markt en in de samenleving op zoek naar een post-neoliberale orde. De focus op technische oplossingen moet veel meer in balans met de maatschappelijke en sociale kant. Ik verwijs hierbij graag naar het boek van topeconoom Rajan, ‘The Third Pillar’. In dit veelgeprezen boek benadrukt hij dat de markten en natiestaten de balans met ‘the community’ moeten herstellen. En hoe dat kan. Zie ook het Brugproject dat ik noemde. Bij de BNA hebben we dat vertaald in onze focus op de menselijke factor en #GebouwdGeluk.

Wat bij dit alles niet helpt zijn de krachten die politieke en maatschappelijke verdeeldheid stimuleren en exploiteren, zoals het populisme. Tegelijkertijd zijn die symptoom van bovenstaande.

Bent u er nog? Het zijn natuurlijk woorden en we weten dat daden nodig zijn. Maar al denkend en pratend (en lobbyend, eerlijk is eerlijk) hoop ik toch dat we de 20-ste eeuwse veren weten af te schudden en – al ontdekkend – nieuwe kansen en taken zien voor ontwerpkracht, voor creatieven en ontwerpers. Die bijdrage is nu nog onder de maat, onderbenut ook.

Geduld is niet mijn beste eigenschap. Maar ik voel ook om me heen het Ungeduld des Herzens, vooral bij vooral de jongere generaties creatieven. Die staan te trappelen om bij te dragen. Het voor-verkiezingstijdperk biedt kansen, op basis van goed samenwerken en denken. U ook veel denkruimte gewenst.

Fred Schoorl, directeur BNA