In 2022 werd het Platform Ontwerp NL (Vereniging Deltametropool, Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, NLingenieurs, bni, BNA, BNSP en NVTL) opgericht om vanuit de vakwereld een bijdrage te leveren aan de grote verbouwing van Nederland.
Begin januari 2024 gaf het team dat binnen BZK werkt aan de Nota Ruimte een presentatie over de eerste contouren van deze Nota en vond er een debat plaats met de aanwezige ontwerpers en ruimtelijke professionals van organisaties die zijn aangesloten bij Platform Ontwerp NL en andere vakgenoten. Wat spreekt je aan? Welke onderwerpen missen er nog of zouden verder moeten worden uitgewerkt?
Aangegeven werd onder andere dat de nadrukkelijke aandacht voor water en bodem goed is en dat het daarbij logisch is Nederland te zien in relatie tot West-Europa bij het gebruik van kaarten. Het onderzoeken van systemen en de uitvoering zouden meer aandacht kunnen krijgen, wat is het instrumentarium? Hoe werk je met elkaar samen, hoe ziet het gesprek met de regio eruit en hoe sluit je aan bij de leefwereld van mensen?
Achtergrondinformatie: op 6 oktober 2023 werd een eerste aanzet opgeleverd voor de nieuwe Nota Ruimte. Dit document in de vorm van een contourennotitie schetst de hoofdlijnen van de visie van het ministerie op de toekomst van de ruimtelijke ordening, en formuleert ambities voor een integrale, afgewogen en kwalitatieve inrichting van Nederland. In de aanloop naar de volgende versie, de Ontwerp Nota Ruimte, worden er gesprekken gevoerd met maatschappelijke partners, om reacties op te halen en keuzes in beeld te brengen die nog gemaakt moeten worden richting de definitieve Nota Ruimte.
Tijdens deze bijeenkomst stond de betekenis en doorwerking van ontwerpend onderzoek voor ruimtelijke transitieopgaven centraal. De bijeenkomst werd georganiseerd met de sectie Urban Design van de Faculteit Bouwkunde – TU Delft, en het TU Delft Deltas, Infrastructures & Mobility Initiatief (DIMI).
Aan de hand van een aantal actuele projecten en studies, en door middel van een dialoog tussen vertegenwoordigers van overheden, ontwerpbureaus en kennisinstellingen werd een antwoord gezocht op vragen als: Waar staan we op dit moment met het veelvoud aan ruimtelijke en transitieopgaven voor de verschillende schalen binnen de gebouwde en natuurlijke omgeving? Brengt ontwerpend onderzoek ons inzichten waarmee Nederland aan de slag kan waardoor we vanuit de ontwerptraditie de toekomst ook kunnen gaan vormgeven? Een aantal high lights Ontwerpend onderzoek is een goede manier om de echte vraag te achterhalen en om samen processtappen te bedenken. De vrije ruimte krijgen voor dromen, het vastpakken van dilemma’s, en elkaars taal spreken zijn belangrijk bij een traject. De ontwerper kan agenderen, faciliteren, verbinden en integreren. Juist ook bij gemeenten die nieuw zijn met ontwerpend onderzoek. Als aandachtspunt voor ontwerpers werd de ondergrond genoemd. Verder wordt het doorrekenen van de invloed van een ontwerp op de omgeving vaker meegenomen op de opleiding. En de business case die laat zien welke kosten in de toekomst vermeden worden met bepaalde keuzes/ ontwerp kan beslisprocessen bij gemeenten helpen.
Eén van de boodschappen van deze dag is dat Ontwerpkracht inspireert en Nederland verbindt. Verbeeldingskracht is een onmisbare schakel tussen het maatschappelijk debat en bestuurlijke besluitvorming. Op 6 juli 2023 vond de Dag van de Ontwerpkracht plaats in het Theater Zuidplein in Rotterdam. Tijdens onder andere verschillende inhoudelijke masterclasses ingegaan op actuele nationale, regionale en lokale opgaven.
Vragen die centraal stonden, waren: Hoe zien de ruimtelijke puzzels eruit? Waar staan we en hoe verenigen we alle belangen op nationale, regionale en lokale schaal. Lukt het om de lange termijn doelstellingen en opgaven terug te brengen in de plannen van vandaag en morgen? En hoe kunnen we ontwerpend onderzoek positioneren in het maatschappelijk debat en de bestuurlijke besluitvorming.
Hoe en waar zal dit een weerslag vinden in de aanstaande Nota Ruimte? De ontwerpende disciplines hebben zich gebundeld voor meer slagkracht. De vraag is dus niet óf, maar wanneer we de stedelijke toekomst kunnen vormgeven.


Linkjes naar de resultaten:
In 2023 vonden er overal in Nederland werkateliers plaats voor de “ruimtelijke puzzel” die door provincies moet worden gelegd. Provincies, regio’s en het Rijk zijn op zoek hoe we al onze opgaven ruimtelijk vertaald krijgen mét omgevingskwaliteit. Hoe kan ontwerpkracht een nog betere rol spelen in deze processen? Wat kunnen we leren van de lopende ateliers en gebruiken we wel de juiste methoden? Allemaal zaken die om collegiale reflectie vragen. In mei 2023 werd de oproep ‘experts ruimtelijk ontwerp gezocht!’ uitgezet door het Platform Ontwerp NL onder de platformpartners. Vijf experts bezochten relevante ateliers, en deelden de uitkomsten op de Dag van de Ontwerpkracht 2023.
Gerelateerde links
De Ruimtelijke Verkenning 2023, die het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) eind maart heeft gepubliceerd, presenteert vier scenario’s die kunnen helpen bij de toekomstige inrichting van provincies, regio’s en gemeenten. Deze workshop had tot doel om ontwerpers en ruimtelijk adviseurs te helpen om de Ruimtelijke Verkenning en andere relevante kennis en informatie bij hun werk aan omgevingsvisies en gebiedsontwikkeling toe te passen. Dit werd gedaan aan de hand van een case van Flevoland.
