Omdat ook Nederlandse architecten steeds vaker meer doen dan alleen maquettes bouwen, hier een (staccato) reflectie naar aanleiding van een bezoek aan het westelijk Ruhrgebiet. De geschiedenis van dat gebied in een “rap”: agrarisch/natuur > kolen/staal > oorlog > herstel/investeren > landschap/cultuur > nu. We fietsten er met vakgenoten een paar dagen doorheen. In de trein zei iemand: “dat is toch allemaal industrie?” Niets is minder waar. Het Ruhrgebiet is een lappendeken van de “leftovers” van de geschiedenis. Industrie is nagenoeg verdwenen en de natuur rukt op. En verder? Herbestemming is het “key word”. Industriegebouwen als musea of kunstwerken. Parkachtige groene gebieden. Kunst op de afvalbergen. Nieuwe industrieterreinen, vaak niet verder gekomen dan lege percelen, en deprimerende winkelcentra. Restanten van arbeidersdorpjes met volkstuinen. Dat is het beeld.
Na de sluiting van de mijnen, begon al 60 jaar geleden, verarmde het gebied. Vanaf de 80-er jaren volgde een massieve hersteloperatie: schone watergangen en cultuur, en nog veel meer. Enorme kwaliteitsverbetering maar veel heeft het niet geholpen. De demografische teruggang houdt aan. Düsseldorf en Keulen hebben betere papieren, werkgelegenheid. Het bestuur is een lappendeken. Niet uit te leggen aan buitenstaanders. Er is in ieder geval een metropoolregio, maar net als bij ons een “lame duck”.
Is het eigenlijk wel een metropoolregio? Ik stond in de vroege ochtendzon bovenop een afvalberg (in Essen) bij een stalen plaat, daar neergezet door Richard Serra, in een geluidsdecor van snelwegen, spoorwegen en industrie. Panoramisch uitzicht: begroeide afvalbergen, wegen, bedrijven, electriciteitsmasten, windmolens, stads- en dorps gezichten. Ja, een metropool. Zoals de steden in Brabant samen een metropool vormen. Brabantstad heeft de fysieke kenmerken van een metropool maar mist het “grootstedelijk bewustzijn”. Zo is het ook in het Ruhrgebiet. Veel groter dan Brabant overigens. In fysieke zin is het een metropool maar het heeft niet de software en ook niet de orgware van een metropool. Het is een lappendeken van kleine en middelmatige stedelijkheid in een grootschalig landschap: Ländliche Urbanität.
Hoe zal dit gebied er over honderd jaar uit zien? In de 18e eeuw was het: agrarisch,dorpjes en natuur. Toen vond men kolen. Mijnen en staalindustrie voedden voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog de oorlogsindustrie. Geallieerde bombardementen ruimden alvast wat op en daarna herstel. In de zestiger jaren gingen de mijnen dicht, de één na de ander. Nu is er nog één staalfabriek over, die staat aan de Rijn in Duisburg. Een metropool als een verzameling kliekjes: afwisselend mooi en lelijk. Ondanks veel geïnvesteerd overheidsgeld geen al te effectieve ruimtelijke planning op regionale schaal. Van de overheid valt niet veel te verwachten. Als de (demografische) trend doorzet dan zou je kunnen voorstellen dat het gebied over honderd jaar weer terug is bij af. Bij het agrarisch- en natuurgebied dat het een paar eeuwen geleden was . Een post-industrieel en post-fossiel natuurgebied met kleinschalige biologische (?) landbouw. Een energielandschap ook, als we tegen die tijd niet wat anders hebben uitgevonden. Dienstbaar aan de (echte) metropolen zuidelijk van het Ruhrgebiet, Düsseldorf en Keulen. Geen ramp lijkt me.
Jaap Modder, Owner Brainville, Boardmember Deltametropolis