In het debat met de Eerste Kamer van 24 oktober 2023 heeft minister Hugo de Jonge laten weten dat het publiekrechtelijke deel van de Wet Kwaliteitsborging (Wkb) niet eerder dan 1 januari 2025 voor verbouwingen zal gelden. Het privaatrechtelijke deel van de Wkb (onder andere aansprakelijkheid en opleverdossier) geldt wel per 1 januari 2024.

Wat verandert er met de Wet Kwaliteitsborging (Wkb), die naar verwachting vanaf 1 januari 2024 en daarna stapsgewijs zal worden ingevoerd, voor het bouwen?
Per 1 januari 2024 treedt de Omgevingswet in werking. De Omgevingswet regelt alles voor de ruimte waarin we wonen en werken. Deze wet bundelt en maakt regels eenvoudiger.
Maar die wet impliceert meer; bepaalde regels die nu op landelijk niveau zijn geregeld worden dan op lokaal niveau geregeld. Op dat niveau komt zo meer regie over de invulling van de ruimtelijke regelgeving. Alle regelgeving moet dan wel bij alle gemeenten in één oogopslag inzichtelijk zijn.
Een belangrijke verandering is dat wat we nu kennen als het bestemmingsplan, per 1 januari 2024, het omgevingsplan wordt. En met behulp van één digitaal loket moet het makkelijker worden om ruimtelijke projecten te starten. 

Wat is de belangrijkste verandering?
De meest ingrijpende verandering is dat onder de Omgevingswet ook de Wet Kwaliteitsborging valt. Hierbij geldt dat voor de zogenaamde laagste gevolgklasse (klasse 1 - grondgebonden woningen en aanbouw en bedrijfsgebouwen - 2 lagen) de toetsing en het toezicht door afdeling bouw- en woningtoezicht van de gemeente vervalt. In plaats daarvan vindt toetsing en inspectie door een private partij plaats, de zogenaamde kwaliteitsborger. De huidige manier van toetsing verandert naar de risico gestuurde manier. Er wordt een analyse van het ontwerp gemaakt, waar liggen de risico’s? En middels checks in de bouwfase worden deze risico’s gemanaged. Daarbij verschuift dus een deel van het proces meer naar de uitvoeringsfase. De opleveringsverklaring van de kwaliteitsborger is nodig voor de gereedmelding van de gemeente en het in gebruik nemen van pand.

‘Het zou heel goed zijn om naast de technische kwaliteiten ook andere kwaliteiten te borgen; hier ligt een mooie rol voor de architect.’

Wat verandert er daarmee in het proces?
De huidige situatie van één vergunning, de omgevingsvergunning, wordt nu een proces van twee onderdelen. In eerste instantie gaat het om het ruimtelijk deel: een planactiviteit. Dit is het deel dat nu getoetst wordt door welstand en stedenbouw, de ruimtelijke inpassing en de verschijningsvorm. Dat deel, het voorontwerp, dien je nog steeds in bij de gemeente en daarbij wordt een melding gemaakt. En vervolgens getoetst. In tweede instantie gaat het om het technisch deel: op basis van het ontwerp wordt een risicoanalyse gemaakt, het zogenaamde borgingsplan. Hierin worden de oplossingen ten aanzien van die risico’s beschreven.

En schrijft de architect dat borgingsplan?
De kwaliteitsborger toetst en stelt vast dat het borgingsplan voldoet. Architecten hebben een enorme kennis op bouwkundig, ruimtelijk gebied etc. Ze dienen daarin de huidige rol van kennisdeler te behouden, maar er liggen, mijns inziens, allerlei kansen om de rol anders in te vullen. Het zou heel goed zijn om naast de technische kwaliteiten ook andere kwaliteiten te borgen; hier ligt een mooie rol voor de architect. Samen met andere adviseurs kan het ontwerp verder worden uitgewerkt en wel zodanig dat de hoeveelheid risico’s sterk verkleind wordt. Hoe meer input een architect levert voor het borgingsplan, hoe meer tijd ook wordt gewonnen in het hele proces, vooral ook in die van de bouwfase. En als er geen verklaring wordt afgegeven komt het terug bij de gemeente en die moet aangeven wat er vervolgens moet gebeuren.

‘Let wel: het is geen ver van mijn bed show!’

Is de positie van de architect verankerd in de wet?
Nee en dat baart ook zorgen. De BNA is samen met ander partijen, als NLingenieurs en VNconstructeurs, aan het onderzoeken hoe bepaalde kaders, betreffende de positie van de architect, kunnen worden aangedragen en aangescherpt. We verwachten dat zowel aannemers, die in de Wkb een grotere verantwoordelijkheid krijgen, en de kwaliteitsborger gaan vragen aan de architect om het ontwerp aan te scherpen tot een hoger uitwerkingsniveau. De onderbouwing en ook controle op de bouwplaats zouden daarbij prima door de architect kunnen worden gedaan. De kwaliteitsborgers die wij gesproken hebben vinden dit ook een wenselijke wijze van uitvoeren.

Wie zijn de kwaliteitsborgers, zijn dat architecten?
Ze zijn gecertificeerd als kwaliteitsborgers en kunnen door de architect of door de aannemer worden ingeschakeld. Als architect kun je kwaliteitsborger zijn, waarbij het vanzelfsprekend is dat je niet die functie vervult bij je eigen projecten. Ook uit de hoek van de kwaliteitsborgers komt de vraag om binnen de kaders van de wet te kijken hoe de specifieke aanwezige expertise, van de architect en andere partijen, vast is te leggen. Uit de evaluatie van het initiatief Architect aan Zet in Rotterdam, blijkt de positieve invloed op bouwkwaliteit en klanttevredenheid als de architect een volwaardige rol heeft in het borgen van de kwaliteit van projecten.

‘De Wkb biedt een mooie kans om zowel de integrale kwaliteit van de gebouwde omgeving te vergroten alsmede de bouwproductie te versnellen.’

Kan de Wkb een rol spelen in het versnellen van het bouwproces?
Ja. De Wkb heeft naast het verhogen van de kwaliteit ook als doel het versnellen van de procedure, die nu mede door capaciteitsgebrek bij de gemeentes vaak lang duren. Na het opstellen van het borgingsplan kun je vier weken daarna al gaan bouwen. In de bouwfase kunnen er nog wijzigingen plaatsvinden; in die fase is het ontwerp nog kneedbaar. Dit is iets waar je als architect nu al bij stil moet staan; hoe gaan we hier mee om?

Wat wil je de architect meegeven?
De belangrijkste boodschap is: verdiep je erin, ga ermee aan de slag, koppel het aan je eigen doelstellingen en bedrijfsvoering. Onderzoek wat je netwerk is. Overleg met kwaliteitsborgers en aannemers. De planning zal veranderen en waarschijnlijk gaan daarmee ook offertes veranderen. Ga na waar de uitdagingen liggen, wat is het verdienmodel? Let wel: het is geen ver van mijn bed show!
We weten dat in 2029 de Wkb ook gaat gelden voor gevolgklasse 2 en 3. Mogelijk wordt dit al eerder ingevoerd. Dan gaat het hele bouwproces transformeren. Het is ook gekoppeld aan veranderingen op het gebied van digitalisering en industrialisering en certificering, deze ook op het gebied van producten en materialen. Zie deze wijziging vooral als kans en mogelijkheid.

De BNA start een mediacampagne om architecten te informeren en te activeren, opent een pagina met bondig en effectief aanbod van informatie; via video’s worden zaken verder inzichtelijk gemaakt en daarnaast is er de BNA Academie voor verdere verdieping middels trainingen, webinars en video’s.
De Wkb biedt een mooie kans om zowel de integrale kwaliteit van de gebouwde omgeving te vergroten alsmede de bouwproductie te versnellen. Architecten benut deze ruimte om met elkaar dit binnen nieuwe juridische kaders vorm te geven!