Architecten luiden de noodklok. Professionele opdrachtgevers kleden architectenopdrachten steeds vaker uit, waardoor architecten lang niet altijd risico’s goed kunnen beheersen en in kunnen staan voor de kwaliteit van het ontwerp. Tijdens de crisis is de gewoonte gegroeid om opdrachten op te knippen en taken uit te besteden, omdat dat goedkoper is. Die praktijk is uitgegroeid tot onhoudbare proporties. BNA-directeur Fred Schoorl: “Dit baart ons grote zorgen. Goedkoop is duurkoop. Overzicht en verantwoordelijkheid voor het geheel ontbreken. Dat los je niet op met torenhoge aansprakelijkheden. We moeten binnen de keten echt anders gaan samenwerken, voordat het een keer echt gruwelijk misgaat. We moeten als architectenbranche de krachten bundelen en het gesprek aangaan met opdrachtgevers.”
Contractpraktijk zet ontwerpkwaliteit onder druk
Meerwaarde van de architect
Iedereen mag een gebouw ontwerpen, maar dat is vaak niet verstandig. Voor hoogwaardige architectuur en complexe dienstverlening heb je specialisten nodig. De architect is de geschikte specialist bij uitstek. Opdrachtgevers schakelen architecten in om hun creativiteit, inventiviteit, integrale aanpak en probleemoplossend vermogen. De beschermde architectentitel fungeert als keurmerk, dat garandeert dat de architect over de juiste opleiding, kennis en ervaring beschikt.
Slim investeren
De uitdrukking “penny wise, pound foolish” staat voor het effect van verkeerde zuinigheid. De uiteindelijke rekening kan veel hoger uitpakken dan wanneer je slim geïnvesteerd had. Investeren in een goede architectenopdracht is slim investeren. Toch gebeurt het dat opdrachtgevers uit kostenoverwegingen beknibbelen op het takenpakket van de architect. Er is niets mis mee om andere deskundigen te betrekken bij het ontwerpproces met het oog op efficiency, maar het opknippen van het ontwerpproces in losse deelopdrachtjes werkt averechts. De architect kan alleen verantwoordelijkheid voor het hele ontwerpproces aanvaarden indien de juiste, samenhangende taken opgedragen worden. Een beperktere scope kan ook. Maar dan is het geen volwaardige architectenopdracht en kan de architect niet instaan voor de kwaliteit en samenhang van het integrale ontwerp.
Duidelijke opdracht
Een goede architectenopdracht legt duidelijk vast wat de scope van de werkzaamheden is, hoe die werkzaamheden gefaseerd worden en hoe de afstemming en coördinatie met de werkzaamheden van andere projectpartners geregeld is. Tegenvallende resultaten en juridische discussies vloeien meestal voort uit onduidelijke of ontoereikende afspraken over de scope, de uitgangspunten en de taakverdeling. De Standaardtaakbeschrijving (STB) is een handige tool om het ontwerpproces overzichtelijk en samenhangend te organiseren. Alle bouwpartners zijn er vertrouwd mee.
Andere fasering
De fasering van de STB is deels gedateerd, maar is nog steeds prima toepasbaar in een traditioneel proces. Als er goede redenen zijn voor een andere fasering met andere tussentijdse resultaten, moet de opdrachtgever wel duidelijk maken wat hij precies wil en er alert op zijn dat alle noodzakelijke werkzaamheden aan de juiste partij opgedragen worden. Je mag er niet vanuit gaan dat niet opgedragen taken toch wel uitgevoerd worden. Architecten lopen geregeld op tegen vage tussentijdse resultaten. “Vaak wordt een nader uitgewerkt voorontwerp (VO+) gevraagd, maar is onduidelijk wat daarmee bedoeld wordt”, aldus een bureau. “Als je een VO+ vraagt, krijg je geen definitief ontwerp (DO), terwijl dat laatste wel vereist kan zijn voor een omgevingsvergunning. En als uit de specificatie blijkt dat het VO+ neerkomt op een DO, dan willen we een DO afrekenen, zodat we de benodigde uren kunnen investeren in een goed ontwerp.”
Kwaliteitsstempel
Continuïteit binnen het gefaseerde ontwerpproces is heel belangrijk. Anders kunnen risico’s en faalkosten ontstaan door gebrek aan overzicht en verantwoordelijkheid. Een architect kan uitsluitend instaan voor de kwaliteit en samenhang van het ontwerp waarop de omgevingsvergunning verleend wordt en dat als blauwdruk dient voor de uitvoering door de bouwer indien de architectenopdracht ten minste strekt tot de aanvraag van de omgevingsvergunning. De architect kent zijn ontwerp als geen ander en is het beste gepositioneerd om het ontwerp langs welstand te loodsen. In het buitenland geldt betrokkenheid van een ‘architect of record’ als algemeen aanvaard kwaliteitsstempel.
Built as designed
Als een opdrachtgever ook zekerheid wil dat het gerealiseerde ontwerp voldoet aan alle afspraken en verplichtingen, is het verstandig om de architect bij de uitvoering te betrekken. Die betrokkenheid kan op meerdere manieren gestalte krijgen. De architect is bij uitstek geschikt om erop toe te zien dat zijn ontwerp correct wordt uitgewerkt en uitgevoerd en dat eventuele aanpassingen geen afbreuk doen aan de prestaties van het ontwerp. Alleen dan kan de architect het kwaliteitsstempel ‘built as designed’ geven en (mede) instaan voor de kwaliteit van het gerealiseerde ontwerp.