“We vinden overal wat van.” Joep Windhausen en Roderik van der Meulen over hun integrale rol als architect in een bouwproces. Samen begonnen ze in 2014 Nieuwe Architecten. Door al in de beginfase van projecten samen met alle partners te sturen op slimme oplossingen, streven Joep en Roderik ernaar energiezuinige of energieneutrale gebouwen te realiseren. Voor de energieneutrale uitbreiding van het Koning Willem I College in Den Bosch is het bureau genomineerd voor BNA Beste Gebouw van het Jaar 2022.

Door Leon Sebregts

Waar komt de naam Nieuwe Architecten vandaan?

“Wij geloven in de potentie van vernieuwing als antwoord op de grote vragen van vandaag. Als je bouwopgaven met een open blik benadert, kun je met architectuur nieuwe waarde creëren en nieuwe perspectieven schetsen. Als je bouwt of vernieuwt, moet je dat wel verdomd goed doen. Als architecten hebben we de verantwoordelijkheid om een aangename leefomgeving te maken zonder de aarde uit te putten.”

Hoe zien jullie de rol van architect?

“Architecten hebben van oudsher een unieke rol. Omdat we van alles een beetje afweten, kunnen we binnen een team het verschil maken. De overkoepelende rol is de afgelopen decennia enigszins verloren gegaan, maar wij proberen hem in al onze projecten, van onderwijs tot grootschalige woningbouw, binnenstedelijke herbestemmingen en infrastructuur, weer terug te pakken. Door mee te denken met de opdrachtgever, met gebruikers en met adviseurs kun je kansen herkennen en grijpen. We proberen anderen te inspireren om ook een stapje extra te zetten. Door de lat op ieder vlak nét iets hoger te leggen, zorgt dat uiteindelijk bij alle betrokkenen voor meer plezier, waardering en trots.”

Op welke manier krijgt de verantwoordelijkheid om energiezuinig of energieneutraal te bouwen vorm in jullie ontwerpen?

“Vooral dankzij een flinke dosis gezond verstand. Los van allerlei labels of certificeringen, die om de zoveel jaar wijzigen en elkaar soms ook tegenspreken, willen we ‘gewoon’ goede gebouwen maken. De nieuwe BENG-normen vragen bijvoorbeeld om zo compact mogelijke gebouwen. Wij zien juist veel toekomst in gebouwen met een riante verdiepingshoogte. Die zijn immers het meest flexibel. Daarnaast denken we graag in zones en lagen. We bakken geen materialen aan elkaar, zodat gebouwen aanpasbaar blijven. De basis voor energieneutraal bouwen is low-tech: een optimale stedenbouwkundige oriëntatie, een stevig casco met een heldere maat en een flexibel inbouwpakket. We maken onze ontwerpkeuzes nooit op basis van slechts één argument. Hoe meer slimme, integrale oplossingen je aan de voorkant bedenkt, hoe meer je uiteindelijk voor elkaar krijgt. Zelfs in onderwijsprojecten, waar de budgetten beperkt zijn, kun je op deze manier tot mooie resultaten komen.”

Wat was jullie eerste ervaring met het ontwerpen van een onderwijsgebouw?

“Toen we net voor onszelf waren begonnen, kregen we de kans een nieuwe vleugel te ontwerpen voor de Eerste Nederlandse Buitenschool in Den Haag. De school is op meerdere vlakken bijzonder: het gebouw is een monument uit 1933 en de leerlingen zijn kinderen met een ontwikkelingsstoornis of een internaliserende psychiatrische problematiek. Voor dit type onderwijs zijn helderheid en een overzichtelijke indeling essentieel. Door een houten kanaalplaat als dak toe te passen, konden we constructie, akoestiek en installatietechniek in één enkel element oplossen en was een verlaagd plafond overbodig. De lokalen zijn hierdoor zestig centimeter hoger dan voorgeschreven in de normen voor een Frisse School. Dit draagt binnen hetzelfde budget bij aan een betere daglichttoetreding en een prettiger binnenklimaat.”

Bij het Koning Willem I College hebben jullie het gebruik van hout nog verder doorgevoerd. Hoe is dit ontwerp tot stand gekomen?

“We wilden de voorheen verscholen mbo-school een gezicht geven, een adres aan de Onderwijsboulevard. Dat was het uitgangspunt. In de hoofdopzet borduren we voort op het bestaande grid van acht bij acht meter. Dit grid hebben we verbijzonderd door het in hout te maken. Binnen de robuuste hoofddraagconstructie is de inrichting en de installatietechniek volledig flexibel uitgelegd op een fijnere moduulmaat van twee meter. Het interieur kan hierdoor eenvoudig meebewegen met ontwikkelingen in het onderwijs. De houtconstructie geeft niet alleen het interieur een bijzondere kwaliteit, maar is ook naar buiten toe gezichtsbepalend. Dankzij de toepassing van een betonnen kanaalplaatvloer, die met zijn massa voor voldoende warmteaccumulatie zorgt, konden we het gehele gebouw ook van een glazen gevel voorzien. In het interieur omarmt een één meter hoge ‘ring’ van hout alle ruimten. Dit zorgt ondanks de glazen gevel voor een besloten en intiem karakter.”

Welke maatregelen zorgen ervoor dat het gebouw energieneutraal is?

“Dankzij de massa in het gebouw, een geïntegreerde buitenzonwering en de toepassing van groendaken is de opwarming van het gebouw beperkt. Hierdoor is een eenvoudige installatie mogelijk. Het gebouw heeft een laag-temperatuursysteem dat wordt gevoed met lucht/water warmtepompen en PV-panelen op de daken. De betonvloer zorgt voor een basistemperatuur van negentien graden, waarbij gebruikers met hybride klimaatplafonds de temperatuur kunnen regelen.”

Het Koning Willem I College is naast een onderwijsgebouw ook een ‘onderwijzend’ gebouw. Kunnen jullie daar iets meer over vertellen?

“Onze visie met betrekking tot duurzaam en energieneutraal bouwen, paste naadloos op die van het schoolbestuur. Voor de leerlingen, onze vakmensen van de toekomst, besloten we daarom een gebouw te maken dat laat zien wat er mogelijk is op dit vlak. Een gebouw om in te leren, maar ook een gebouw om van te leren. Uiteraard speelt de zichtbaarheid van de robuuste, houten draagconstructie hierin een belangrijke rol. Daarnaast zijn alle installaties zichtbaar en is de installatieruimte ondergebracht in een glazen doos in de entreehal. De flexibiliteit van het inbouwpakket toont zich bijvoorbeeld door binnenwanden met ritssluitingen uit te voeren. Middels schermen krijgen studenten informatie over het functioneren en de energieprestaties van het gebouw. QR-codes geven meer uitleg over specifieke gebouwonderdelen en ontsluiten een deel van onze bouwtekeningen en modellen voor dit project. Het is mooi om te zien dat de leerlingen dankzij hun onderwijsomgeving ambassadeurs worden voor duurzaam en energieneutraal bouwen. Het Koning Willem I College is onlangs uitgeroepen tot duurzaamste mbo-school van Nederland.”

“Als architecten hebben we de verantwoordelijkheid om een aangename leefomgeving te maken zonder de aarde uit te putten.”

Hoe zien jullie de toekomst van energiebewust bouwen? Zijn alle gebouwen straks kleine, energieopwekkende fabriekjes?

“Wat ons betreft hoeven gebouwen niet allemaal energieleverend te worden. Uiteraard is het belangrijk om de energievraag op gebouwniveau te minimaliseren, maar energie opwekken, kun je het beste doen op de plekken waar de condities daarvoor optimaal zijn. Met windmolens op zee bijvoorbeeld. Daar is de meeste wind en heeft niemand er last van. We leven met z’n allen op één wereld en zullen dit vraagstuk integraal moeten oplossen. Wat wel steeds bepalender zal worden voor de verschijningsvorm van gebouwen, is het toenemende gebruik van hernieuwbare materialen. Het Koning Willem I College is hiervan een mooi schoolvoorbeeld.”